|
Het Griekse "pathos" betekent gewoon "gevoel", evenals het Latijnse "affectus", al is het eerste afgeleid van het passieve ondergáan, en het tweede van het actieve aandoen. In onze taal heeft het woord "pathos" bijna exclusief de betekenis gekregen van opgeklopt gevoel en de overdreven aandoende uiting daarvan. "Pathetiek" is hetzelfde, maar dan tot stijl verheven. Een benadering of manier van denken karakteriseren als pathetisch is dus een op vernietiging gerichte kritiek.
Toch wordt dit grove geschut vaak ingezet tegen pogingen om het gebied van ons kennen uit te breiden buiten de door het postulaat van materialiteit beschreven grenzen. Psychologisch en wetenschapstheoretisch is de zwaar emotionele lading van menige kritiek erg leerzaam. "Waardevrij", in de (ter zake enig juiste) zin van "zonder vooroordeel", is een dergelijke reactie klaarblijkelijk níet. Er staat voor de "verdediger der rationaliteit" kennelijk nog iets heel anders op het spel dan wetenschappelijke objectiviteit: de eigen veiligheid. Wanneer, zoals met betrekking tot de wetenschap, rationaliteit vrijwel algemeen wordt opgevat als discursieve bewijsbaarheid, en deze als enig aanvaardbare basis voor objectieve kennis, dan betekent een beschuldiging van irrationaliteit radicale verwerping als serieus te nemen denker en onderzoeker. Zoals zo vaak bij tegenstellingen is ook hierin een paradox verscholen. Het wetenschappelijk exorcisme heeft iets weg van een verdrijving uit het "aards" paradijs, terwijl het tegelijkertijd de ontkenning schijnt te impliceren van een "hemels" paradijs, omdat de daarvoor nodige sleutel van een verboden type is! Maar wat is een aards paradijs dan anders dan een uitzichtloze gevangenschap? Als mens ben ik vrij te roeien met de riemen die ik heb, en niet alleen met de riemen die officieel zijn goedgekeurd. Ik mag mijn zintuigen gebruiken en mijn mentale vermogens van voorstelling, voelen, denken enzovoorts. Het menselijk kennen gaat meerdere wegen, en niet alleen die van de logische redenering. In feite is logica een, vaak noodzakelijke, omweg. Maar dat maakt haar niet tot "koninklijke", laat staan enig juiste weg. Het is de weg van de mens als klerk; de koning stapt zijn werkelijkheid "zijndelijk" binnen, in majesteitelijke eenvoud en zonder enig vooroordeel. Dat mag dan pathetisch klinken, maar intussen probeer ik de poten weg te zagen onder een eenzijdig opgevatte "redelijkheid". De veiligheid die wordt geboden door de methoden der wetenschap blijft strikt beperkt tot de principieel tijdelijke interactie van het materiële organisme met de aardse omgeving. Reizen binnen het materiële universum voegen daar niets aan toe. Het heeft geen zin struisvogelpolitiek te bedrijven door de bestaansmogelijkheid van andere werkelijkheidsgbieden wetenschappelijk onbesproken te laten. Integendeel: de enige kans aan het "huis clos" te ontsnappen is mentale openheid. |
| za 22 augustus 1992 (15:27) – cog23 |
